Dyskontowanie to w języku analizy transakcyjnej świadome ignorowanie dostępnych informacji umożliwiających rozwiązanie danego problemu z którym boryka się czowiek. Od czasów publikacji Aarona i Jacqui Schiff „Pasywność” (1) pojawiło się kilka istotnych faktów które zmieniy znaczenie i sposób konfrontacji postrzegania zjawiska dyskontowania w psychoterapii. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie tych faktów.

Osoba dyskontująca wierzy lub postępuje tak, jak gdyby niektóre aspekty jej samej, innych ludzi, bądź rzeczywistości były mniej znaczące niż pokazuje rzeczywistość. Wpływ tych rzeczywostości jest umniejszany, zwykle celowo, aby utrzymać znajomy układ odniesienia, aby prowadzić gry, aby przedłużać postępowanie w ramach skryptu życiowego, oraz aby próbować wymusić lub podtrzymać relacje symbiotyczne z innymi osobami.

Dyskontowanie jest mechanizmem wewnętrznym, który rozpoznaje się po sygnałach transakcyjnych i behawioralnych, takich jak: cztery zachowania pasywne, ukryta natura transakcji w grach i/lub odgrywanie jednej z trzech pozycji w Trójkącie Karpmana (2).

Sygnaly transakcyjne i behawioralne są zewnętrznymi przejawami dyskontowania; są z nim powiązane, lecz same jako takie nie są dyskontowaniem. To rozróżnienie momiędzy zewnętrznymi przejawami a dyskontowaniem jako takim jest ważne w psychoterapii.

Terapia dyskontowania obejmuje cztery główne kroki. Rozpoczyna się od przejawów zewnętrznych manifestacji dyskontowania, a następnie przechodzi do wewnętrznych procesów związanych z dyskontowaniem. Proces terapii kończy się integracją obydwu częsci.

Po pierwsze należy pomóc klientowi zidentyfikować transakcje i zachowania wynikające z dyskontowania. Skupiamy się tu na przejawach zewnętrznych. Po drugie, pomagamy klientowi zidentyfikować obszary, typy i sposoby dyskontowania. Tutaj skupiamy się na tym, co dzieje się w głowie pacjenta. Trzeci krok ma na celu uświadomienie pacjentowi tego, co sam inwestuje w podtrzymywanie procesu dyskontowania, aby mógł przekierować tę inwestycję na inne tory i uświadomić sobie co tak naprawdę robi. Na tym etapie pracy skupiamy się na wnętrzu oraz motywacji danej osoby do używania mechanizmu dyskontowania. Ostatnim krokiem wspólnej pracy jest inwestycja w praktykowanie zachowania nie-dyskontującego i osiągniecie pozytywnego wzmocnienia plynącego z konsekwencji tego zachowania.

W praktyce kroki te są podejmowane mniej więcej w takiej wlaśnie kolejności i wydaje się, że jest ona istotna. Jednakże terapia jako taka pociąga za sobą skupianie większej uwagi kolejno na poszczególnych krokach niż na ścisłym przestrzeganiu ich kolejności. Związane jest to z częstą potrzebą cofnięcia się lub przejścia dalej co jest konieczne w miarę jak pogłębia się świadomość klienta i w miarę jak zmienia on swoje zachowania.

OBSZARY, TYPY I SPOSOBY DYSKONTOWANIA W Instytucie Cathexis zidentyfikowaliśmy trzy obszary, w ramach których ludzie dyskontują, trzy typy dyskontowania, i cztery sposoby dyskontowania odnoszące się do każdego typu.

Dyskontowanie może pojawiać się w trzech obszarach: w aspekcie siebie samego, innych lub realnej sytuacji. Ściślej rzecz ujmując osoba może dyskontować: (a) swoje własne uczucia, jasność postrzegania, myśli lub czyny; (b) uczucia, jasność postrzegania, myśli lub czyny innych ludzi; (c) lub niektóre czynniki sytuacji zaistniałej w otaczającej ją rzeczywistości. Przykłady każdego z nich podane są w tabelach 1, 2 i 3.

Trzy typy dyskontowania to: dyskontowanie bodźców, problemów lub opcji. Każde z nich może być dyskontowane na cztery różne sposoby: istnienia, znaczenia, możliwości zmiany oraz osobistych zdolności ludzi w odniesieniu do powyższych typów.  

Tabela 1

  Bodźce. Każdy bodziec wewnętrzny – taki jak uczucia czy postrzeganie – lub bodziec zewnętrzny – taki jak oznaka cierpienia innej osoby – może być dyskontowany.

Mogą być one dyskontowane na cztery sposoby: 1. Osoba może dyskontować istnienie bodźców jako takich. Nie jest ich świadoma. 2. Dyskontowane jest także znaczenie bodźców. Osoba jest świadoma ich istnienia, jednak źle interpretuje ich znaczenie dla siebie, innych bądź sytuacji. 3. Dyskontować można też zmienność bodźców. Osoba jest świadoma bodźców, rozumie ich znaczenie, ale postrzega je jako niezmienne (stale). 4. Dyskontowana jest też zdolność danej osoby do różnych reakcji na dany bodziec.

Będąc świadoma bodźców, ich znaczenia oraz ich zmienności, może ona dyskontować swoją zdolność do zmiany bodźca. Przykłady podano Tabeli 1.

Dyskontowany bodziec jest blisko związany ze świadomością osoby, z tym co myśli ona na temat świadomości oraz tym, co z tą świadomością robi.

Tabela 2

Problemy: Ludzie definiują problemy używając informacji (bodźców) dotyczących ich samych, innych i sytuacji. Dlatego też, jeśli dyskontują oni jakikolwiek bodziec istotny dla definicji problemu prawdopodobnie będą też dyskontować problem lub jakiś jego aspekt. Istnieje więc związek między dyskontowaniem bodźców i dyskontowaniem problemów.

Istnieją cztery sposoby dyskontowania problemów: Istnienie problemu jest całkowicie dyskontowane. Dostępne informacje (bodźce) nie są wykorzystywane lub są wykorzystywane niewłaściwie do zdefiniowania problemu.

1. Dyskontowane jest znacznie problemu. Problem jest identyfikowany, jednak jego znaczenie dla danej osoby, innych lub sytuacji jest błędnie zdefiniowane. 2. Dyskontowana jest możliwość rozwiązania problemu. Zidentyfikowawszy problem i jego znaczenie, osoba uważa, że nikt nie może z nim nic zrobić.

3. Dyskontowana jest w końcu zdolność danej osoby do rozwiązania problemu. Istnieje problem, jest on znaczący, może być rozwiązany, ale nie przeze mnie, jego lub ją. 4. Używanie przez ludzi świadomości w definiowaniu problemów, obmyślaniu ich rozwiązań i swoich wyobrażeniach na temat tego, co oni lub inni mogą zrobić w celu rozwiązania problemu – wszystko to może być dyskontowane. Przykłady podano w tabeli 2.

Opcje. Opcje są istotne w rozwiązywaniu problemów; mogą też być znaczące same w sobie. Kiedy są powiązane z rozwiązaniami problemów, na identyfikację opcji będą wpływać zarówno użyte informacje (bodźce), jak i sposób zdefiniowania problemu. Dyskontowanie bodźców istotnych dla definicji problemu – lub dyskontowanie problemu w jakikolwiek sposób prawdopodobnie doprowadzi do któregoś ze sposobów dyskontowania opcji. Dlatego, w danej sytuacji lub w zdarzeniu, dyskontowanie bodźców, problemów i opcji następuje jednocześnie. Cztery sposoby dyskontowania opcji to:

1. Całkowicie dyskontowanie istnienia jakichkolwiek opcji. Ludzie uważają, że nie ma innych sposobów myślenia, odczuwania, postrzegania lub działania niż te, których są już świadomi.

2. Dyskontowane jest znacznie opcji w procesie rozwiązania problemów lub osiągania celów. Osoba jest świadoma istnienia opcji, jednak dyskontuje ich znaczenie dla niej samej, jej problemu lub celu. 3. Dyskontowana jest wykonalność opcji. Osoba jest świadoma opcji i ich znaczenia, jednak dyskontuje ich wykonalność z pozycji: „Nikt nie może dokonać takiego wyboru.”

4. Dyskontowana jest zdolność osoby do wykonania danej opcji. Opcje istnieją, są znaczące i wykonalne, lecz nie dla mnie lub innych. Dyskontowanie opcji wpływa na sposób myślenia o rozwiązaniach problemów, na osiągnięcie celów, oraz na działania, które czlowiek lub inni ludzie mogą podjąć w odniesieniu do wlasnych problemów i celów. Przykłady takiego dyskontowania podane są w tabeli 3.

Tabela 3

HIERARCHIA DYSKONTOWANIA Każdy z typów dyskontowania może czasami być głównym punktem, na którym skupia się terapia. Jednakże, w Instytucie Cathexis, skupiamy się zwykle na wszystkich trzech, ponieważ są one blisko powiązane. Tabela 4 podsumowuje te trzy typy i sposoby dyskontowania podkreślając trzy ważne hierarchiczne powiązania między nimi.

Pierwsza jest pionowa hierarchia dyskontowania (pionowa strzałka w tabeli): dla każdego typu przedstawionego w tabeli, dyskontowanie na któryś z możliwych sposobów na ogół pociąga za sobą dyskontowanie na wszystkie możliwe sposoby umieszczone w tabeli poniżej. Na przykład jeśli dyskontuje się Znaczenie czegoś, także Możliwość Zmiany oraz Umiejętności Osobiste będą podlegać dalszemu dyskontowaniu.

Druga hierarchia jest pozioma (pozioma strzałka). W ramach konkretnego sposobu wymienionego w tabeli, dyskontowanie jednego typu pociąga za sobą dyskontowanie wszystkich typów na prawo od niego. Dzieje się to ponieważ bodźce mają większe znaczenie niż problemy, a Problemy i Bodźce mają większe znaczenie niż Opcje. Problemów nie można zidentyfikować i rozwiązać, jeśli dyskontowany jest niezbędny Bodziec, a Opcje, które rozwiązałby problem nie mogą zostać zdefiniowane lub przeprowadzone, chyba że Problemy zostały odpowiednio zdefiniowane i odpowiednio włączono Bodźce niezbędne dla zdefiniowania problemu. Trzecia hierarchia jest ukośna (ukośne strzałki). Dyskontowanie któregoś punktu w tabeli pociąga za sobą dyskontowanie sposobu poniżej w typie na lewo, a na sposób zapisany powyżej w typie na prawo od niego. Istnieje pewna równoznaczność między dyskontowaniem ukośnym.

Zwykle dziala ono w następujący sposób: po pierwsze, jeśli znaczenie Bodźca jest dyskontowane nie zostanie on zdefiniowany jako Problem ani też zawarty w definicji Problemu. Jeśli dyskontowany jest Problem to znaczenie pewnych Bodźców również musi być dyskontowane. Na przykład, matka, która ignoruje płaczące dziecko (dyskontuje Problem), dyskontuje płacz (Bodziec), lub jego Znaczenie.

Po drugie, jeśli Bodziec jest postrzegany jako stały, wpływa to na definicję problemu powiązaną z jego Znaczeniem. Gdy dyskontowana jest Zmienność Bodźców, Opcje są bez znaczenia. Z drugiej strony, kiedy opcje są dyskontowane, znaczenie problemu jest dyskontowane przynajmniej do takiego stopnia, w którym nie postrzega się Problemu jako znaczący na tyle, aby szukać Opcji rozwiązań, a Możliwość Zmiany jest również dyskontowana. Na przykład, matka, która odpowiada na płacz dziecka mówiąc „to nic takiego, ono zawsze płacze o tej samej porze dnia” (dyskontowanie Znaczenia Problemu), nie szuka żadnego powodu codziennego płaczu dziecka (dyskontuje Zmienność Bodźca) i nie bierze pod uwagę innych sposobów postępowania (dyskontowanie Opcji). Po trzecie, gdy dyskontowana jest Zdolność ludzi Do Różnych Reakcji, wydaje się, że niczego nie można rozwiązać (chyba, że przez przypadek), więc dyskontowane są też Rozwiązania Problemu , a przez to też Znaczenie Opcji, które mogą pomóc w jego rozwiązaniu. Natomiast osoba, która często dyskontuje Znaczenie Opcji z pozycji „o co tu wlaściwie chodzi?” będzie dyskontować Rozwiązanie i Zdolność ludzi Do Zmiany. W końcu ludzie, którzy dyskontują Zdolność Innych Do Rozwiązywania Problemów dyskontują to, że istnieją realne Opcje (które są wykonalne), a jeśli dana osoba dyskontuje Istnienie Wykonalnych Opcji dla siebie bądź dla innych, jej zdolność do Rozwiązywania Problemów jest również dyskontowana.

U dzieci pochodzących z rodzin, w których często pojawiało się dyskontowanie obszarów z górnego lewego rogu tabeli, pojawiało się także stosunkowo dużo zachowań patologicznych.

TERAPIA Mając świadomość istnienia ukośnych zależności pokazanych w tabeli 4, można zaplanować interwencję terapeutyczną tak, aby nie trafiała na linię lub powyżej. Jeśli dyskontowanie nie pojawia się powyżej ukośnej linii, prawdopodobnie sama interwencja również będzie dyskontowana. Nacisk terapii powinien przesuwać się od lewego górnego do prawego dolnego rogu tabeli.

Fazy terapii są zaznaczone literami „T” w tabeli 4. Każda faza obejmuje różne, choć powiązane ze sobą elementy.

Elementy Terapii. T1, świadomość (wewnętrzna, zewnętrzna); T2, znaczenie świadomości, definicja problemu; T3, świadomość zmiany, zdefiniowanie znaczenia problemu, definicja opcji; T4, świadomość osobistej zmiany, zdefiniowanie rozwiązań problemów, zdefiniowanie istotnych działań opcji; T5, świadomość zdolności osobistych, wybór wykonalnych opcji; T6, świadomość zdolności do działania.

Stopniowo przechodzi się od świadomości, poprzez różne aspekty myślenia o świadomości, do zachowań z nią związanych. Potencjalnym elementem przewijającym się przez całą terapią może być wykorzystanie zaburzeń w obszarze myśli pacjenta (3). Ważne jest także rozróżnienie między dwoma różnymi przyczynami dyskontowania. Pierwsza to inwestycja czlowieka w prowadzenie gier psychologicznych i przedłużanie funkcjonowania skryptu. Zdarza się jednak też, że dyskontują także ludzie, którzy nie posiadają informacji lub doświadczenia niezbędnego do zdefiniowania |naczenia, poznania Możliwości Zmiany lub Potencjału do Zmiany – Własnego i Innych. Podanie informacji lub konstruowania sytuacji dostarczających niezbędnego doświadczenia zwykle wystarcza w tych sytuacjach. W przypadku sytuacji opartych na skrypcie życiowym potrzeba znacznie więcej.  

 Tabela 4. Typy, sposoby i hierarchie dyskontowania

PRZYKŁADOWA TERAPIA DOT. DYSKONTOWANIA Mary, lat 25, nie odczuwała gniewu, choć często bywała brutalna w stosunku do innych (dyskontowanie: istnienie bodźca) i nie była świadoma złości u innych (dyskontowanie: istnienie bodźca). Pierwsza faza (T1) terapii polegała na pomocy Mary w uzyskaniu przez Mary kontaktu z tym znaczącym bodźcem. Pokazywano jej zdjęcia zagniewanych ludzi i kazano przyjmować gniewną postawę, podczas gdy ona sama wyrażala slowami, że jest zła. Te i inne programy postępowania pomogły jej zacząć odczuwać złość i być świadomą tego, kiedy inni są zagniewani.

Następną fazą (T2) była praca nad znaczeniem gniewu – jej własnego gniewu i gniewu innych ludzi. W miarę rozwoju sytuacji, rozważano powody gniewu i definiowano problemy powstające z powodu braku umiejętności rozpoznawania gniewu u niej samej i u innych. Używano np. stwierdzeń typu: „Ludzie denerwują się z wielu powodów i jeśli znasz te powody możesz coś z nimi zrobić.” Prowadzi to do następnej fazy (T3). Skupiała się ona na tym jak ludzkie uczucia zmieniają się w różnych sytuacjach, jak zmienia to charakter (Znaczenie) gniewu (Problemu) dla Mary i innych, oraz jakie są Opcje (np. rozmowa zamiast przemocy) poradzenia sobie z gniewem w różnych sytuacjach.

Następna faza (T4) skupiała się na Zdolności ludzi Do Zmiany Ich Reakcji na złość z uwzględnieniem Rozwiązywania Problemów z użyciem wielu różnych (znaczących) powiązanych z nimi Opcji. Na tym etapie Mary była w stanie odczuwać złość, zaczynała identyfikować powody swojej złości i rozpoznawać istotne opcje. Brzmialo to mniej więcej tak: „Jeśli powiem mu, że jestem zła, może przestać być dla mnie niemiły.” Mary nauczyła się wreszcie radzić sobie ze swoim gniewem (ludzie mogą Rozwiązywać Problemy), chociaż wciąż polegała na motywującej ją energii innych ludzi.

W kolejnej fazie (T5) dowiedziała się, że Opcje Radzenia Sobie z gniewem, które poznała Są Wykonalne. Mówienie o powodach swojej złości i robienie czegoś efektywnego znaczyło, że ona i inni przestawali odczuwać złość. Ostatnia faza (T6) zakończyła się gdy Mary z własnej inicjatywy podejmowała działania w celu poradzenia sobie ze swoim gniewem, lub gniewem, który wywołała u innych. Nie dyskontowała już swoich Zdolności do wprowadzenia realnych Opcji dzialania w życie.  

STRESZCZENIE Dyskontowanie można skategoryzować w ramach trzech obszarów (ja sam, inni i sytuacja), trzech typów (bodźce, problemy oraz opcje), z których każdy może być dyskontowany na cztery sposoby (istnienie, znaczenie, możliwość zmiany i zdolności osobiste).

Jako całość, kategoryzacja ta pokazuje trzy hierarchie, umożliwiające pacjentowi i terapeucie pracę w określonej kolejności i terapię bez dyskontowania samej terapii.

Ken Mellor jest Uczącym Członkiem ITAA oraz Dyrektorem w Instytucie Cathexis w Alamo a Kalifornii. Eric Shiff jest Uczącym Członkiem ITAA oraz doktorantem w Kalifornia School of Professional Psychology w Los Angeles, USA.

* Tłumaczenie dla www.analizatransakcyjna.pl za zgodą Kena Mellora, maj 2010 (P. Pajer) 1. Schiff A., Shiff J.; „Passivity,” Trans. An. J. 1:1 Styczeń 1971, s.71 2. Karman, S. „Fairy tales and Script Drama Analysis” (Bajki i analiza Skryptu) Trans. An. Bull. &:26. kwiecień 1968, s. 39 3. Parker P. „Summer Conference Procedings. Part 1: Development of the Adult,” Trans An. Bull. 9:36, październik 1970, s. 136