Poniżej pragnę zaprezentować podstawowe pojęcia dotyczące Analizy Transakcyjnej Głasków. Kiedy Eric Berne kończył pisać „W co grają ludzie”, jego teoria analizy transakcyjnej (AT) miała juz 10 lat odkąd dojrzała na tyle aby zaczęto odróżniać ją od zwykłego myślenia psychoanalitycznego. We wstępie swojej książki Eric Berne opisuje teorię głasków oraz wyjaśnia, że głaski stanowią podstawowy bodziec warunkujący ludzkie zachowanie i powód dlaczego ludzie stosują gry.

Poniżej pragnę zaprezentować podstawowe pojęcia dotyczące Analizy Transakcyjnej Głasków. Kiedy Eric Berne kończył pisać „W co grają ludzie”, jego teoria analizy transakcyjnej (AT) miała juz 10 lat odkąd dojrzała na tyle aby zaczęto odróżniać ją od zwykłego myślenia psychoanalitycznego. We wstępie swojej książki Eric Berne opisuje teorię głasków oraz wyjaśnia, że głaski stanowią podstawowy bodziec warunkujący ludzkie zachowanie i powód dlaczego ludzie stosują gry. Berne pisze:

„człowiek przez całe swoje życie (od zakończenia okresu niemowlęcego) napotyka na swojej drodze dylematy, które czynią jego przeznaczenie i przetrwanie niepewnym. Z jednej strony są to dylematy społeczne, psychologiczne oraz biologiczne stojące na drodze do trwałej fizycznej bliskości niczym u niemowlęcia; z drugiej zaś jest to ciągłe dążenie do jej osiągnięcia” (strona 14)

Poniższe kluczowe elementy koncepcji Analizy Transakcyjnej Głasków opierają się w głównej mierze na teorii Berna’a. Jednakże, przedstawiona tu koncepcja mimo, iż oparta na teorii Berne’a, jest jednak wynikiem wieloletnich rozważań przeprowadzonych po jego śmierci. Niestety Berne nie miał możliwości usłyszenia wielu z tych wniosków. Prezentacja moich rozważań na temat głasków oraz Ekonomii Głasków zaplanowana na 1 lipca 1971 roku na Seminaria Wtorkowe w San Francisco została przedstawiona kilka dni po tym jak Berne zmarł na zawał serca. W związku z tym pragnę zaprezentować owe rozważania w hołdzie Berneowi i jego zdolności przewidywania oraz otwartości na nowatorskie myślenie.

Kluczowe pojęcia dotyczące Analizy Transakcyjnej Głasków.

Cele i Funkcje Analizy Transakcyjnej

Pojęcie #1: Głównym zadaniem terapeuty transakcyjnego jest analiza transakcji w celu zgodnego z kontraktem ulepszania życia człowieka.

Pojęcie #2: Dzięki analizie informacji zawartych w transakcjach możliwe jest zrozumienie zachowań człowieka oraz jego doświadczeń.

Pojęcie #3: Dzięki umownemu przekształcaniu interakcji zachodzących pomiędzy ludźmi możliwa jest korzystna zmiana zachowania człowieka oraz jego doświadczenia.

PODSTAWY MOTYWACJI; GŁASKI

Pojęcie #4: Ludzie potrzebują głasków w celu przetrwania zarówno na płaszczyźnie fizycznej jak i psychologicznej. Głód głasków stanowi formę głodu informacyjnego, który jest podstawowym, trwałym oraz wszechogarniającym motorem napędowym wszystkich istnień.

Uwagi: Głaski stanowią jednostki transakcji poznania. Badania wykazały, że głaski są niezbędne małym dzieciom do właściwego przetrwania, natomiast dorosłym do przetrwania psychologicznego oraz zdrowia. Głaski można podzielic na pozytywne i negatywne w zależności od subiektywnego doświadczenia odbiorcy. Głaski pozytywne dostarczają uczucia przyjemności, natomiast negatywne uczucia bólu.

Pojęcie #5: Głaski pozytywne stanowią typową mniejszość ze względu na zbiór ograniczających przyswojonych zasad społecznych, które uniemożliwiają ludziom ich swobodne przekazywanie. Brak głasków wywołuje zwiększony głód głasków, który z kolei prowadzi do ich poszukiwania.

Ekonomia głasków stanowi zbiór zasad, które zakłócają proces wymiany pozytywnych głasków. Jest to: proszenie, dawanie jak również przyjmowanie głasków, których się pragnie oraz odrzucanie tych niechcianych.

Pojęcie #6: Ludzie preferują głaski pozytywne, jednakże poszukają i przyjmują głaski negatywne w sytuacji gdy odczuwają głód głasków bądź gdy głaski pozytywne są niedostępne.

TRANSAKCJE I STANY JA

Pojęcie #7: Transakcja polega na wymianie informacji. Każda głaska stanowi transakcję. Jednakże, transakcja może zawierać więcej informacji niż prosta głaska. Faktem jest, iż transakcje pochodzą z oddzielnych systemów działających w człowieku, z których każdy posiada swoją własną wyspecjalizowaną funkcję. Berne stworzył trzy takie systemy i określił je mianem stanów Ja. Są to: Rodzic,Dorosły oraz Dziecko.

Uwagi: Normalne ludzkie zachowanie składa się z odrębnych, spójnych wewnętrznie schematów bądź systemów zachowań. Berne określił je mianem „stanów Ja” ponieważ, jak stwierdził Freud, stanowią one trzy oddzielne manifestacje własnego Ja. Owe stany są na tyle różnorodne, iż stwierdzenie, że mają one podstawy biologiczne w różnych sieciach neuronowych mózgu jest trafne. Każdy stan Ja łączy się z oddzielnymi, ewidentnymi rodzajami percepcji, emocji i zachowań.

Trzy stany Ja są widocznymi manifestacjami rozwiniętych w drodze ewolucji sieci neuronowych ekspertów, z których każdy pełni odrębną funkcję. Dorosły jest ekspertem w przepowiadaniu zdarzeń, Dziecko w zachowywaniu motywacji emocjonalnej, a Rodzic w przeprowadzaniu cennych osądów. Stan Ja-Dorosły charakteryzuje się myśleniem racjonalnym nastawionym na rozwiązywanie problemów. Jest on pozbawiony silnych emocji, które zazwyczaj zakłócają zrozumienie i logikę. Ze wszystkich trzech stanów Ja, Dorosły posiada specyficzną zależność od mózgu – tzw. korę nową – która odpowiada za przetwarzanie, rozwój języka oraz myślenie abstrakcyjne. Badania dowodzą, że kora nowa posiada połączenia z innymi systemami w mózgu, ponadto może je nawiązywać oraz mieć na nie wpływ i je przekształcać, jak również sama może zostać przez nie przekształcona.

Dziecko. Dziecko to emocjonalny rodzaj stanu Ja. Wszystkie podstawowe emocje oraz ich kombinacje takie jak: z jednej strony gniew, smutek, strach czy wstyd, z drugiej zaś miłość, radość czy nadzieja pochodzą od Dziecka. Badania dowodzą, że partie mózgu odpowiadające za emocje posiadają mozliwość zakłócenia funkcji kory nowej poprzez stymulację tzw. asymetrycznego stosunku dominancji Dziecka nad Dorosłym bądź skażenia Dorosłego przez Dziecko.

Rodzic. Rodzic stanowi stan Ja, którego zachowanie cechują osądy, przywiązanie do tradycji, uprzedzenia oraz stosowanie nakazów. W celu efektywnego zastosowania analizy transakcyjnej kluczowym krokiem staje się rozróżnienie Rodzica Krytycznego od Rodzica Opiekuńczego. Spośród trzech stanów Ja to Rodzic ma najbardziej metaforyczną naturę. Można go porównać do mikroprocesora z nagranymi zewnętrznymi przekazami. Odnosza się do niego również określenia typu: czarownica, ogr czy elektroda.

Rodzic Krytyczny. Systemy autorytarne przez wiele tysiącleci były w dużym stopniu zależne od dominacji Rodzica Krytycznego. Począwszy od końca drugiego

tysiąclecia na całym świecie walczono o zastąpienie autorytarnych metod demokracją, równością, uniwersalnymi prawami człowieka, współpracą oraz brakiem przemocy w osiąganiu celów. Założeniem tego ruchu w rozumieniu AT jest stwierdzenie, że każde dziecko jest OK, a jego potrzeby są uzasadnione. Ponadto najbardziej pożądaną i korzystną formą interakcji jest związek oparty na współpracy, braku przemocy oraz opiece. Hipoteza ta sprzeciwia się jednak funkcji oraz założeniom Rodzica Krytycznego, przekonanego że Dziecko nie jest OK (zamiast tego jest głupie, złe, szalone, brzydkie, chore czy skazane na porażkę), oraz że do nauki potrzeba mu stosowania gier pełnych przemocy emocjonalnej i fizycznej w tym w szczególności ograniczenie głasków (stąd Ekonomia Głasków). Ta kulturalna zmiana postrzegania świata wymaga aby funkcje regulujące zachowanie Dziecka, do tej pory spełniane przez Rodzica Krytycznego, zaczął pełnić Dorosły bądź Rodzic Opiekuńczy.

Dlatego też, należy stanowczoo ograniczyć kontrolę spraw człowieka przez Rodzica Krytycznego. Z drugiej zaś strony, biorąc pod uwagę cel AT polegający na ulepszaniu życia człowieka poprzez uczenie go bardziej skutecznych sposobów interakcji – niezbędne jest wzmacnianie stanu Ja-Dorosłego. Równie ważne jest wzmacnianie Ja-Rodzica Opiekuńczego, ze względu na to, że interakcje Dorosłego nie są największym źródłem glasków.

Rodzic Opiekuńczy. Rodzic Opiekuńczy jest równie uprzedzony jak Rodzic Krytyczny z tym wyjątkiem, że zamiast oceniać, iż człowiek nie jest OK, srzeciwia się twierdzeniem że jest on OK, tj. mądry, dobry, zrównowazony, piękny, zdrowy oraz zasługujący na sukces i zdolny go odnieść, jak również zasługujący na taką ilość glasków jakiej tylko potrzebuje. Stan Ja-Rodzic Opiekuńczy pomimo dostarczania znaczących korzyści może przejąć osobowość Dorosłego i wykluczając go uszkodzić zdolności człowieka do radzenia sobie z rzeczywistością w sposób racjonalny.

Pojęcie #8: Każdy stan Ja reprezentuje osiągnięcia w rozwoju, a przetrwanie zależy od współgrających ze sobą niezależnych funkcji trzech stanów Ja. Stany te rzadko występują w swej najczystszej postaci. Zazwyczaj są skażone wpływem innego (innych) trzech z dostępnych stanów ja.

Wpływ Dziecka bądź Rodzica na Dorosłego jest szczególnie znaczący ponieważ skuteczne funkcjonowanie Dorosłego odseparowane od emocjonalnych oraz „irracjonalnych” wplywów i uprzedzeń ma kluczowe znaczenie w osiągnięciu umownych celów AT. Negatywne strony stanu Ja- Dorosłego stanowią metaforyczne reprezentacje połączeń neuronów pomiędzy korą nową a mniej rozwiniętymi obszarami mózgu spowodowane powtarzającymi się bądź dramatycznymi wydarzeniami w życiu człowieka.

INTERAKCJE; WSPÓŁPRACA ORAZ GRY SIŁOWE

Pojęcie #9: Interakcje można podzielić na współzawodnictwo i współpracę. Współzawodnictwo objawia się poprzez gry siłowe, natomiast współpraca ich nie uznaje.

Uwagi: Interakcje oparte na współzawodnictwie i konkurencji wychodzą z zalożenia, że dozwolone jest zmuszanie innych do odrzucania swoich praw oraz podważanie ich władzy. Gry siłowe są to interakcje oparte na przymuszaniu innych. Interakcje oparte na współpracy zakładają, że każdy człowiek jest OK i posiada równe prawa. Nie akceptuje się natomiast zmuszania innych do czegokolwiek.

GRY, ROLE ORAZ SKRYPTY

Pojęcie#10: Gry oznaczają interakcje siłowe w celu otrzymania głasków. Są to stałe, dysfunkcyjne wzory otrzymwyania głasków, zwykle wyuczone w rodzinie we wczesnym stadium życia, pogarszające zdrowie oraz pomniejszające potencjał człowieka.

Pojęcie#11: Każdy człowiek, który stosuje gry posiada ich ulubiony zestaw wywołujący emocje do których jest przyzwyczajony. Każdy przypadek prowadzonych gier oraz bezustanne ich stosowanie wzmacnia skrypt życiowy stanowiący całościowy plan, rozwinięty a czasami podjęty świadomie we wczesnym dzieciństwie.

Pojęcie#12: Ludzie stosują gry poprzez wcielanie się w różne role. Rozróżniamy trzy rodzaje ról wystepujących we wszystkich grach. Są to: Oskarżyciel, Wybawca oraz Ofiara. Każdy kto odgrywa jedną z tych ról, w końcu odegra którąś z pozostałych dwóch. Ponieważ określony sposób w jaki człowiek odgrywa wymienione powyżej trzy role stanowi budulec skryptu, dlatego też ich porzucenie ułatwi również porzucenie skryptu.

ZASTOSOWANIE AT

Pojęcie#14: Podstawowa pozycja egzystencjonalna – „Ja jestem OK, Ty jesteś OK” – odwierciedla pogląd, że człowiek rodzi się z wrodzoną tendencją do bycia zdrowym oraz do zdrowienia. Pomocna dlłoń natury zwana „Vis Medicatrix Nature” czyli tendencja do uzdrawiania, stanowi głównego sprzymierzeńca terapeuty transakcyjnego. Ułatwianie działania pomocnej dłoni natury poprzez zachęcanie do korzystnych zachowań oraz zniechęcanie do zachowań toksycznych jest głównym zadaniem terapeuty transakcyjnego.

Pojęcie#15: Trzy działania podejmowane w procesie AT to pozwolenie, ochrona oraz moc. Pozwolenie na zmianę niechcianych zachowań, ochrona przed Rodzicem Krytycznym i innymi wpływami opierającymi się bądź przeciwstawiającymi się upragnionym zmianom oraz moc, czyli informacje, umiejętności, jak również osobiste wsparcie i zaangażowanie się terapeuty transakcyjnego w proces analizy.

Unikanie spełniania trzech podstawowych ról w grach (tj. roli Oskarżyciela, Wybawcy oraz Ofiary) poprzez uczenie się jak bezpośrednio zdobywać głaski stanowi podstawowe zadanie terapeuty transakcyjnego. W celu zakończenia związku umownego z pacjentem bądź klientem, efektywny terapeuta transakcyjny zapewni mu wszystkie dodatkowe dane naukowe jak również informacje oparte zaczerpnięte z doświadczenia.

Uwagi: AT jest umownym procesem w którym składa się obietnice i oczekuje wyników. Proces ten wymaga ciężkich a czasami nawet wyczerpujących działań. Trudnym zadaniem jest prowadzenie grup, zawieranie i wypełnianie warunków umowy, oferowanie kreatywnych rozwiązań bądź ustalanie żądań opartych na umowie. Ponadto trudno jest być na bieżąco z naukowymi publikacjami czy zasięgnąć porady. Biorąc pod uwagę psychoterapię, wielu terapeutom wystarcza jedynie terapia indywidualna, pasywna i nie zawsze oparta na kontrakcie. Mają oni nadzieję, że harmonizacja, uprzejmość oraz analiza intuicyjna wystarczą do osiągnięcia sukcesu.

Każdy zdrowy terapeuta, bez względu na to czy zna podstawy AT, powinien stosować w swej terapii empatię, harmonizację, uprzejmość, a unikać współzależności czy Ratowania. Kompetentny ekspert w terapii umysłowej bądź edukacyjnej powinien być na bieżąco z dobrze zbadanymi, aktualnymi obszarami wiedzy takimi jak: uzależnienia, dieta, ćwiczenia, trauma o podłożu seksualnym i emocjonalnym, duchowość, techniki kognitywno-behawioralne, teorie przywiązania oraz badania naukowe, śmierć i umieranie. Na zakończenie, profesjonalny terapeuta powinien zasięgać porady i/lub jeśli jest to konieczne poddawać się terapii, jak również prowadzić zdrowy tryb życia.

 * Tłumaczenie dla www.analizatransakcyjna.pl za zgodą C. Steinera, sierpień 2007 (M. Groń)